Салым-чолдуң шаңнаан кежии

Виктор Көк-оол аттыг национал хөгжүм-шии театрының артизи, Тыва театрның актерлар труппазының удуртукчузу, Тываның улустуң артизи Саяна Дүгер-ооловна Сат бо чылын мугур харлаан оюн байырлап эрттирип турар. Ук байырлалын апрель 3-түң хүнүнде “Чараш боорга...” деп оюн-көргүзүү-биле демдеглеп эрттирер.

Саяна Дүгер-ооловна Сат Улуг-Хем кожууннуң Көк-Чыраа сумузунга Дүгер-оол Оюн биле Оюмаа Доңгактың өг-бүлезинге оларның улуг уруу болуп төрүттүнген. Ачазы Таңды кожууннуң Межегей чуртуг, чолаачы кижи. Авазы Өвүр кожууннуң Дус-Дагга төрүттүнген, зоотехник мергежилдиг. Ол Көк-Чыраа сумузунуң чагырга черинге социал-политика килдизинге ажылдап чораан.

Саяна Саттың чашкы үези Көк-чыраа суурга эрткен. Арыг-Бажы ортумак школазын дооскан соонда, Кызылдың Алексей Боктаевич Чыргал-оол аттыг уран чүүл училищезинче өөренип кирип алган. Ук училищени доозупкаш, артист болур күзели күштелип, өөрү-биле Санкт-Петербургтуң күрүнениң театр уран чүүлүнүң академиязынга өөренири-биле аъттаныпкан. Дөрт чылдың нүүрүнде аңаа өөренгениниң түңнелинде, “шии болгаш кино артизи” деп мергежилди чедип алгаш, төрээн чуртунче чанып кээп, 1994 чылда Тываның хөгжүм-шии театрынга ажылчын намдарын эгелээн.

Саяна Дүгер-ооловна ада-иезиниң улуг уруу болгаш, алызындан черле шимченгир, угаангыр-сагынгыр, эвилең-ээлдек болгаш дузааргак бүдүштүг кижи болуп өзүп келген. Сургуул чылдарында ол эш-өөрүн эвилелдеп, чаңгыскурсчуларын уштап-баштап, дөрт чылдың дургузунда курзунуң старостазы болуп турган. А театрга ийи-үш чыл ажылдааш-ла, режиссернуң дузалакчызы болу берген.

Чээрби чеди чылдың дургузунда чонунга бараан болуп, Тыва театрның сценазынга дыка көвей шиилерниң маадырларының янзы-бүрү овур-хевирлерин күүседип, республика чергелиг байырлалдарның оюн-көргүзүглеринге идепкейлии-биле киржип келген.

С. Д. Сат аңгы-аңгы чылдарда В. Көк-оолдуң “Кара биле Седип” деп шиизинде Хорлуунуң, С. Сүрүң-оолдуң «Кара дашка харыылыг…» деп шиизинде Борбак-Караның, К-Э Кудажының «Долуманың хуулгаазыны» деп шиизинде Анай-Хаактың, М. Эннекенниң «Беш меге, алды арга» деп шиизинде Мисс Пэттиктоннуң, А. Ооржактың, Э. Доңгактың «Кымныы силер?» деп шиизинде Лидка Павлованың, Л. Каң-оолдуң «Дембээрел» деп шиизинде Чер-иениң, Э. Мижиттиң «Көк дээрниң оглу»деп шиизинде Долчаң-Хамның дээш оон-даа өске хөй-ле овур-хевирлерни ойнап күүседип турган.

Саяна Дүгер-ооловнаның авазы хөлчок салым-чаяанныг – баянга, гитарага дээш оон-даа өске аңгы-аңгы хөгжүм херекселдеринге ойнаар, ырлаар, самнаар уран талантылыг – РСФСР-ниң алдарлыг артизи, Тываның улустуң артизи, чогаалчы, шүлүкчү, композитор Виктор Шогжапович Көк-оолдуң өөреникчизи чораан кижи-дир. Авазы алдар-аттыг артист болбаан-даа болза, уруу бо үеде “Тываның улустуң артизи” деп бедик болгаш хүндүлүг атты эдилеп чоруурунда ужур-ла бар. “Ада көрбээнин – оглу көөр, ие көрбээнин – кызы көөр” деп үлегер чугаа бар болгай.

Ам бо хүннерде Саяна Дүгер-ооловна аныяк салгалдың артистериниң сүмелекчизи, оларга бодунуң арга-дуржулгазын кадып, ажыл-ишке-даа, амыдырал-чуртталгага-даа хамаарыштыр чагыг-сүмезин берип чоруур дагдыныкчызы, оларны эвилелдеп, уштап-баштап чоруур удуртукчузу болуп ажылдап чоруур. Чогум-на Саяна Дүгер-ооловна бичиизинде алдарлыг артист-даа эвес, көдээ культура бажыңының бөдүүн ажылдакчызы болурун күзеп чораан. Ынчалза-даа салым-чолдуң Саянага шаңнаан кежии кайгамчык болган. Ындыг кежикти “Чараш боорга...” чүгле мага-боду, арын-шырайы, кеткен идик-хеви эвес, а алызындан черле аажы-чаңы, сагыш-сеткили, угаан-бодалы болгаш мөзү-бүдүжү чараш боорга, салым-чолдуң чаяакчызы аңаа шаңнаан-даа болуп чадавас.

Эрес КОЛ.