Театрның костюмериниң ажылы көрүкчүлерге көзүлбес-даа бол, ооң ажылы эң-не кол. Костюмер актёрларның овур-хевирин четчелээр кижилерниң бирээзи. Шии-концерт бүрүзүнге костюмерлер цехи бүдүнү-биле ажылдаар. Шиинин эгезинден тончузунге чедир актёрларның хевин белеткээр болгаш оларны хепкерер.
Людмила Николаевна айтырыг салбаанымда-ла: «Театрга ынак болгаш манаа ажылдап келген мен», - деп чугаазын эгеледи. Ол шынап-ла ындыг. 1981 чылдан эгелээш бо хунге чедир ол тыва национал театрнын костюмнар цехинге ажылдап келген. 38 чыл – эвээш эвес үе, кижи назыны деп болур. Бо үенин иштинде Людмила Кара-оол бөдүүн костюмерден эгелээш, цехтиң эргелекчизинге чедир ажылдаан. 2016 чылда «Тыва Республиканың культуразының алдарлыг ажылдакчызы» деп бедик атка толептиг болган.
Людмила Николаевна 1954 чылдың май 11-де Улуг-Хем кожууннуң Эъжим суурунга төрүттүнүп келген. Ортумак школаны төрээн суурунга дооскаш, Кызылдын дөрт дугаар профтехучилищезин «штукатур-маляр» деп профессиялыг дооскан. Черле сонуургак, ажыл-ишке аваангыр болгаш дараазында чылда 11 дугаар училищениң «Парикмахер» салбырын база доозуп алган. Кызылдын тергиин дээн «Локон» аттыг парикмахерскаязынга ажылдап чоруй, Людмила Николаевна Виктор Көк-оол аттыг хөгжүм-шии театрынга келген.
«Бир дугаар театрга ажылдап келиримге костюмнар цегинге алды кижи ажылдап турган. Бир неделя хире ажылдап чорумда, Целинное суурже оюн-көргүзүглүг чоруур апарган бис. Чеде бергеш, артистер-биле кады олур-ла мен. А меңээ кым-даа дораан артистерниң хевин базып-белеткеп алырын айтып бербээн турган. Оон бир актриса: «Дуңмай, силер маңаа олурар болзуңарза, концерт эгелээрге, хевиңер дырышкак болур, хоржок. Дүрген костюмнарлыг хааржааң ажыткаш, хептерни баскаш, аскыла», - деп. Оон мен тура халааш, бургурадыр бастынып кирипкен мен. Харын-даа четтигипкен мен. Бир дугаар суурларже үнүүшкүнүм ындыг болган», - деп Людмила Николаевна сактып чугаалады.
Ооң соонда аныяк костюмерниң ажылы шуудап, ажылың уг-шиин биле берген. 38 чыл дургузунда Людмила Николаевнаның холундан сан-түң чок костюмнар эрткен. Ооң санын ол боду безин билбес. Муңнар-даа эвес, он муңнар иштинде деп ол даап бодаар.
Костюмнар цегиниң хүлээлгези ол – даараныр цех даарап белеткээр, костюмерлер ону хүлээп алыр. Орбак-дыдыын септээр, хир-чамын аштап-чуур, дырышкаан базар дээш-ле костюмнарны бүрүнү-биле харыылаар. Костюмерлер цегинде Людмила Николаевнадан аңгыда ийи кижи ажылдап турар – Саяна Валерьевна Монгу биле Долаана Александровна Монгуш. Оларның кылбас-тутпазы чок. Артистерниң чон мурнунга бараалгаар хеп-сыны бүрүнү-биле олардан хамааржыр.
Людмила Николаевнаның ажылы чүгле аваангыр холдар-биле кылырында эвес. Сагынгыр-тудунгур болурунда база. Муң-муң хептер аразында «берге» костюмнар база турар.
«Кежээ дургу ажаанзырап келген платьемни мурнумда салып алган олурарым бо. «Ава Альба» деп шииде Мария Хосефаның (Анна Шириин-оол) платьези-дир. Чаа сезонда октябрь 13-те ук шиини көргүзер, костюмнарын баш удур белеткеп эгелей берген бис. А бо платьениң эдээ хеп чуур машинаже сыңмас. Канчаар-даа киир иткеш чададым», - деп Людмила Николаевна үлешти.
Хоочун костюмерниң ажылынга каттырынчыг, муңгаранчыг, коргунчуг дээш кандыг таварылгалар турбаан дээрил. Бо үеде хөк чугаа кылдыр, хүлүмзүрбүшаан сактып келир таварылгазы база-ла театрга чаа ажылдап келген чылында болган.
«Бир катап костюмнарны чуггаш, дүрген кургазын дээш театр артында сесерликте терекке азып кагдым. Кежээ шии болур. Ынчангаш далашканым ол чүве. Кургап турар костюмнарны сонга караандан ында-хаая хайгаарап олурумда: «Люда!», - дээн соонда, даргам угаан-кут чок маңнап келди. «Дүрген ол хевиң дүжүр! Бо дээрге найысылалдын төвү ышкажыл! Маңаа хеп кургадып болбас чуве-дир!». А мен көдээ черге өскен болгаш, ону каяа билир ийик мен. Артында-ла Тока дарганың тураскаалының артында азып алган мен»,- деп, солун таварылганы төөгүдү.
Көрүкчүлерге көзүлбес-даа бол, костюмер кижи чокта, кандыг-даа шии болдунмас. Артистерни каш-ла секунда иштинде солуй хепкериптери амыр эвес. Актёр бир сценаны ойнапкаш, кулиса артынга кирип келирге, ону костюмерлер манап турар. Аңгы бичии өрээлче бар чыда, ооң хевин уштур. Солуттунар өрээлге келгеш, дегийт өске костюмну кедирер. Ол үеде костюмерлер биле гримёр-пастижорлар деңге ажылдаар.
Тыва Национал театрның бир дугаар каъдының хөй кезиин костюмнар шыгжамыры эжелеп турар. Ында муң-муң янзы-бүрү хептер шыгжаттынган. Костюм бүрүзүн Людмила Николаевна таныыр. Хөөредип чугаалаар болза, кайызы кандыг материалдан даараттынганын, кандыг черде чамашкылыын, өөктериниң санындан бээр билир. «Костюмер кижи шупту костюмнарга ынак болур ужурлуг. Оларны соок черге шыгжаар. Аразында кештен, дүктен дараан костюмнар база бар болгаш үзүт-ховагандан камгалаар бис. Мында үнелиг костюмнар бар болгай. Ёзулуг театрның төөгүзү мында шыгжаттынган. Чижээ, театрның музейинде делгеттинген 1936 чылдың костюмнарының эштери шыгжамырда хевээр», - деп Людмила Кара-оол тайылбырлады.
Эрги шагның костюмнары анаа астына берген турбас, база ажыглаттынып турар. Көрүкчүлер боттары билбезе-даа, төөгүлүг хептерни концерт-шии үезинде көрүп турарлар. Бетти дизе, «Хайыраан ботта» Сарыг-Ашактың костюму 1970 чылдарда Борис Бады-Сагаанның кедип турган тону-дур.
Шынап-ла, костюмерлер театрның, тыва драматургияның төөгүзүнүң база бир камгалакчылары, кадагалакчылары. Кандыг артист кайы костюмну кедип, шиилерни ойнап чораанын олар билир.
Людмила Кара-оол: “Театр дээрге мээн бердинген ажылым. Шолээ уезинде театр чокта чалгаарап калыр мен. Кажан-даа ынак ажылымны бодап олурар мен. Театр – мээн чуртталгам”.
